Nói về các bệnh gan, đặc biệt là gan nhiễm mỡ, y học cho rằng xã hội càng hiện đại thì bệnh này càng gia tăng mạnh mẽ. Bởi gan nhiễm mỡ không chỉ thấy ở người suy dinh dưỡng lâu ngày do thiếu các enzym để đưa mỡ ra khỏi gan. Mà gan nhiễm mỡ còn có ở những người lười vận động, ăn uống dư thừa chất béo, chất đường, uống nhiều rượu… Ngoài ra, các bệnh tiểu đường type 2, tăng mỡ máu, lao, viên gan C mãn tính, dùng và kéo dài các thuốc corticoid, oestrogen, thuốc chữa ung thư… cũng có thể dẫn đến gan nhiễm mỡ.
Gan là tạng lớn nhất của cơ thể với nhiều chức năng quan trọng. Gan có vai trò chủ yếu trong quá trình chuyển hóa chất béo. Triglycerid, cholesterol trong thức ăn sau khi hấp thụ ở ruột sẽ vào máu và đưa đến các mô cơ, mỡ để được tiêu thụ hoặc vận chuyển vào gan.
Lipid kết hợp với apoprotein (một dạng protein) tạo thành lipoprotein. Lipoprotein có nhiệm vụ vận chuyển triglycerid, cholesterol ở gan đi khắp cơ thể để cung cấp cho hoạt động của các tế bào. Khi gan không tổng hợp được apoprotein dẫn đến khó khăn trong việc tống xuất triglycerid ra khỏi tế bào gan, do đó hình thành gan nhiễm mỡ.
Gan luôn luôn chứa một lượng mỡ nhất định nhưng nếu lượng mỡ nhiều hơn từ 5 – 10% trọng lượng của gan, gan đã bị nhiễm mỡ và có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm. Nếu gan nhiễm mỡ thì có tới 25% bệnh nhân sẽ bị xơ gan với tỷ lệ tử vong khoảng 10%.
Điều đáng lo ngại là người mắc căn bệnh này đa phần không có triệu chứng cụ thể mà chỉ có thể phát hiện ra khi người bệnh tiến hành xét nghiệm máu, siêu âm hay sinh thiết tế bào gan.
Khi gan đã nhiễm mỡ nặng thì người bệnh mới có thể có các triệu chứng như: đau bụng, vàng da, buồn nôn và nôn, gan to nhẹ…
Chính bởi tính chất nguy hại này của bệnh gan nhiễm mỡ với con người mà nhiều nhà khoa học vào cuộc. Công dụng thần kỳ từ cây kế sữa cũng đã là đề tài nghiên cứu thành công của các nhà khoa học thế giới (Sonnenbichler J và Moulisova V, Song Z, Lucena MI…).
Từ 2000 năm trước, người La Mã cổ đại đã biết dùng cây Kế sữa để giải độc khi bị rắn cắn. Người Hy Lạp cổ đại cũng thường dùng Kế sữa như một thần dược để chữa các bệnh về gan mật và bảo vệ gan khỏi các chất độc.
Cây thuốc này được xem như một… huyền thoại, về tác dụng trị bệnh gan, trong đó có gan nhiễm mỡ. Lý do là bởi Kế sữa có khả năng tăng cường tổng hợp lipoprotein giúp bài xuất triglycerid (thành phần chủ yếu của mỡ trong gan), cải thiện tình trạng nhiễm mỡ ở gan.
Ngoài ra, trong Kế sữa còn có nhiều Photpholipid, thành phần tạo nên cấu trúc màng tế bào gan. Khi màng tế bào bị tổn thương, photpholipid bị giải phóng.
Khi nói về cây kế sữa (còn gọi là kế thánh, kế đức mẹ, cúc gai…) phải kể đến những dòng sữa trắng óng, mềm mại được tuôn ra (khi bạn vô tình vò nát những chiếc lá sáp có gai nhỏ). Truyền thuyết Châu Âu cho rằng, những vân trắng nổi trên bề mặt lá là vết tích những dòng sữa của Đức mẹ Đồng trinh nhỏ xuống. Vì thế, dòng sữa này có tác dụng dùng để kích sữa cho phụ nữ sau khi sinh. Hoa kế sữa rất đẹp và lạ, hạt của kế sữa cũng có nhiều công dụng.
Cây kế sữa có tên khoa học là Silybum marianum, còn có tên cardus marianus, milk thistle, kế sữa, ké sữa, kế thánh, kế đức mẹ, cúc gai, thuộc họ Cúc(Asteraceae). Loài này được (L.) Gaertn miêu tả khoa học đầu tiên năm 1791.
Cây cao 30 – 200 cm, có tán rộng hình nón đường kính tối đa 160 cm. Thân có rãnh và rỗng ruột. Lá thuôn dài hình mũi mác, xẻ thuỳ hoặc lông chim, với các cạnh có gai. Lákhông có lông, màu xanh nhạt, sáng bóng, với nhiều vân màu trắng sữa. Đầu hoa dài và rộng 4 – 12 cm, màu đỏ tím. Cây rahoa từ tháng 6 đến tháng 8.
Hạt cây kế sữa có chứa một hợp chất flavonoid gọi là Silymarin, được xem là hoạt chất chính. Ngoài ra, còn chiết xuất được một chất khác là Silibinin hoặc chất dẫn xuất, thường được dùng để chữa trị chứng ngộ độc nấm Amanita phalloides hoặc Amanita muscaria.
Kế sữa là một loại cây bản địa, phổ biến ở các vùng như Địa Trung Hải, Nam Âu, Trung Đông, Bắc Phi. Từ xa xưa, Kế sữa đã được sử dụng rất rộng rãi trong đời sống hàng ngày, đặc biệt là để chữa bệnh và chăm sóc sức khỏe.
Kế sữa được người dân bản xứ ở đây coi như một loại thực phẩm, họ sử dụng hầu hết các bộ phận của cây để làm rau ăn hàng ngày. Người châu Âu từ xưa đã có thói quen dùng lá non Kế sữa cho món salad, thân cây có thể ăn như măng tây, rễ được dùng như cây diếp củ, ngọn hoa thì được sử dụng tương tự như actiso, và đặc biệt hạt của cây sau khi nướng thì có thể chế biến thành một loại đồ uống giống như café.
Từ 2000 năm trước, Người Hy Lạp cổ đại thường dùng Kế sữa để chữa trị các bệnh về gan, mật và để bảo vệ gan khỏi các chất độc. Họ dùng hầu hết các bộ phận của cây như lá, hạt, quả để làm cồn thuốc chữa bệnh và thuốc bổ. Theo các tài liệu ghi chép lại, Kế sữa được dùng điều trị các bệnh vàng da, viêm nhiễm (như viêm da, viêm phổi), hen suyễn, bệnh dại và một số bệnh về lá lách. Nicholas Culpeper, một dược sĩ nổi tiếng thế kỷ 17 ở châu Âu đã ghi chép lại việc sử dụng Kế sữa rất phổ biến ở đây, cho các trường hợp nhiễm độc gan, lá lách, bệnh vàng da, bệnh gan mật.
Ngoài ra, các thầy thuốc còn dùng Kế sữa cho phụ nữ sau khi sinh với tác dụng kích thích bài tiết sữa mẹ.
Đặc biệt, Kế sữa có tác dụng giải độc cho gan rất mạnh và nhanh chóng. Theo một báo cáo của ABC (Ủy ban quốc gia Mỹ về thực vật học) cho biết vào tháng 1 năm 2007, bệnh viện Dominican (ở Santa Cruz, California) đã thành công trong điều trị cho trường hợp một gia đình 6 thành viên phải nhập viện do ngộ độc nấm Amanita Phalloides. Sau khi nhập viện, các bệnh nhân này đã được bác sĩ bệnh viện chẩn đoán bị ngộ độc nấm Amanita Phalloides (do ăn món bánh thịt chiên được làm với nấm dại), hậu quả sẽ làm huỷ hoại và suy kiệt chức năng gan chỉ trong vài ngày, dẫn đến tử vong nhanh chóng.
Bác sĩ Todd Mitchell ở bệnh viện Dominican đã tiến hành thu thập các tài liệu về cách giải độc loại nấm Amanita Phalloides và ông đã tìm được thông tin về một loại thuốc tiêm truyền với hoạt chất chiết xuất từ cây Kế sữa có khả năng giải độc trong trường hợp này.
Tuy nhiên, đây là sản phẩm của hãng dược phẩm Madaus, Bỉ sản xuất và lúc đó vẫn chưa lưu hành ở Mỹ do chưa được FDA (Cục quản lý dược phẩm và thực phẩm của Mỹ) cấp số đăng ký. Do vậy, các bác sĩ bệnh viện Dominican phải rất vất vả liên hệ với đại diện của hãng Madaus ở Đức để có thể xin viện trợ thuốc khẩn cấp và đã nhận được sự đồng ý. Tuy vậy vẫn cần có thời gian để thuốc được chuyển đến, và trong thời gian này, các bác sĩ phải đối mặt với tình trạng hết sức nguy kịch của các bệnh nhân.
Không thể để tình trạng xấu đi, họ quyết định sử dụng dược phẩm có hoạt chất tương tự chiết xuất từ Kế sữa nhưng bằng đường uống cho các bệnh nhân này. Và rất may mắn là không lâu sau đó, thuốc của Madaus đã đến được bệnh viện Dominican. Thật kỳ diệu, 5 trong số 6 bệnh nhân đã hồi phục và được xuất viện, chỉ có duy nhất một bệnh nhân lớn tuổi nhất, 83 tuổi không qua khỏi do bị suy thận và tuổi quá cao. Nhưng ở bệnh nhân này cũng cho thấy các dấu hiệu hồi phục ở gan khi được điều trị bằng dược phẩm có nguồn gốc từ Kế sữa. Kết quả này một lần nữa chứng minh tác dụng tuyệt vời của Kế sữa đối với gan, một cơ quan quan trọng của cơ thể con người.
Do có nhiều đóng góp quan trọng cho Y học và hứa hẹn không ít tiềm năng điều trị mới nên hiện nay, Kế sữa được các nhà khoa học tiến hành nghiên cứu rất nhiều, không chỉ dừng lại ở tác dụng với các bệnh gan mật mà còn về khả năng chống ung thư và điều trị cho bệnh nhân HIV.
Ở Việt Nam trong những năm gần đây, tỷ lệ mắc các bệnh rối loạn chuyển hoá ngày càng tăng và đặc biệt là các bệnh liên quan tới gan như gan nhiễm mỡ, rối loạn chức năng gan, suy chức năng gan do rượu, … Để điều trị, có rất nhiều loại thuốc, hiện nay xu hướng sử dụng các thuốc có nguồn gốc thảo dược đang trở nên phổ biến do có nhiều ưu điểm về tác dụng cũng như tính an toàn khi sử dụng. Kế sữa và các dược phẩm từ Kế sữa được đánh giá là có hiệu quả cao trong điều trị các bệnh về gan và được sử dụng rộng rãi khắp cả nước.
Kế sữa có nhiều tác dụng tới gan nhưổn định màng tế bào gan, bảo vệ gan khỏi các chất độc, duy trì các chức năng nhu mô gan, tăng khả năng oxy hóa các acid béo ở gan, chống hủy hoại tế bào gan, kích thích quá trình tái tạo nhu mô gan. Và các dược phẩm từ Kế sữa được dùng rộng rãi trong điều trị các bệnh về gan như gan nhiễm mỡ, rối loạn chức năng gan mạn tính, suy gan ở người nghiện rượu, bia, bảo vệ nhu mô gan, ngoài ra còn dùng cho các trường hợp viêm gan cấp và mạn tính, hỗ trợ điều trị viêm xơ gan.
Hiện nay, các nhà khoa học trên khắp thế giới tiến hành nhiều nghiên cứu về Kế sữa và thu được những kết quả khả quan là bằng chứng cho tác dụng điều trị của các dược phẩm có nguồn gốc từ Kế sữa.
1. Về tác dụng trong điều trị gan nhiễm mỡ.
Trong một nghiên cứu gần đây của Song Z và cộng sự đã cho thấy Carduus marianusext (cao Kế sữa) có tác dụng bảo vệ tế bào gan khỏi sự thâm nhiễm mỡ, nghiên cứu này đã chỉ ra tác dụng của Carduus marianus ext trong điều trị gan nhiễm mỡ là rất có hiệu quả. Về tác dụng của Carduus marianusext trong cả các trường hợp gan nhiễm mỡ không do rượu (tiểu đường, béo phì), Trappoliere M và cộng sự đã nghiên cứu và thu được kết quả khả quan, nó có tác dụng ngăn chặn sự peroxid hóa lipid và sự hủy hoại các tế bào gan, là một trong các nguyên nhân dẫn đến tình trạng gan nhiễm mỡ.
2. Tác dụng bảo vệ tế bào gan
Các nhà khoa học cũng tiến hành nghiên cứu về tác dụng bảo vệ gan của Carduus marianusext (theo các nghiên cứu của Sonnenbichler J và của Moulisova V, Song Z, Lucena MI), hoạt chất của nó có khả năng phục hồi các tế bào gan tổn thương, chống peroxid hóa màng tế bào gan, góp phần giải độc cho gan, bảo vệ nhu mô gan và cho hiệu quả điều trị tốt với các trường hợp viêm gan cấp do rượu, xơ gan ở người nghiện rượu và khi dùng các thuốc có độc tính với gan.
3. Điều trị viêm gan
Theo nghiên cứu của Bonifaz V và cộng sự cũng cho thấy hiệu quả của Carduus marianustrong điều trị viêm gan siêu vi C.
4. Ức chế quá trình oxy hóa LDL
Nghiên cứu của Wallace và cộng sự cho thấy Carduus marianusext có tác dụng ức chế quá trình oxy hoá LDL, ngăn cản việc hình thành các mảng bám bạch cầu gây xơ vữa động mạch, đây là một kết quả đầy hứa hẹn về tác dụng của Kế sữa trong phòng ngừa và điều trị bệnh xơ vữa mạch máu.
5. Tính an toàn
Các nhà khoa học cũng tiến hành nghiên cứu về tính an toàn của Kế sữa khi dùng trong điều trị cho thấy Carduus marianusext hầu như không có tác dụng phụ và có thể dùng cho đại đa số mọi người, bao gồm cả những phụ nữ có thai và đang cho con bú. Và các tác dụng phụ nếu có cũng rất nhẹ như mày đay, buồn nôn, tiêu chảy nhẹ (tỷ lệ đều dưới 0,25% số bệnh nhân) và khoảng 2-3 ngày sau là hết (theo các nghiên cứu của Reyes H, Tamayo và cộng sự).